Na over Alteveer te zijn gevlogen, maakte het viermotorige toestel ook nog een ‘pass’ over het Hoogeveense vliegveld, op weg naar zijn volgende bestemming: het Lancaster monument in Eelderwolde. In totaal deed de Lancaster op die vierde mei liefst 22 plaatsen aan in Nederland en België.

Toen Nederland in mei 1940 bezet werd door Duitse militairen, waren veel inwoners ten einde raad. Zou het ooit weer goed komen? Maar de hoop op een goede afloop keerde terug in hun harten toen er tijdens de nachtelijke uren in toenemende mate het monotoon gebrom te beluisteren viel van Engelse bommenwerpers die doelen in Duitsland gingen bombarderen. De Duitsers schenen in die tijd oppermachtig te zijn, maar het geluid van de bommenwerpers gaf de bevolking de zekerheid dat blijkbaar nog niet alle verzet tegen het Duizendjarig Rijk was gebroken. Tijdens de oorlogsjaren heeft de Nederlandse bevolking de Lancasters wel dikwijls kunnen horen, maar nooit kunnen zien. Dat had alles te maken met het feit dat deze Engelse bommenwerpers alleen ’s nachts boven ons land vlogen op weg naar hun doelen in Nazi-Duitsland.

Verduistering

Behalve voor hoop zorgden de overkomende bommenwerperformaties ook voor angst onder de bevolking. Het was immers niet ondenkbaar dat een neergeschoten Lancaster als brandend wrak op je huis kon neerstorten, om van rondvliegende kogels en in nood afgeworpen bommen nog maar te zwijgen. Een vervelende consequentie voor de bevolking was ook de verduistering. Op 6 juli 1940 vaardigde Seyss-Inquart, de Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandse gebied, een verordening uit waarin stond dat Nederland tussen zonsondergang en zonsopgang verduisterd moest worden. Een en ander was bedoeld om de Lancaster bemanningen in het ongewisse te laten of ze nu boven zee of boven land vlogen. De ramen van de huizen moesten op last van de Duitsers worden verduisterd. Er mocht letterlijk geen kiertje licht meer zichtbaar zijn en de Duitsers controleerden hier streng op. Je kon ‘verduisteringspapier’ kopen, maar dat scheurde nogal snel. Dus maakten veel vrouwen van oude gordijnen passende stukjes. Een andere verduisteringsmaatregel was dat de lampen van alle vervoermiddelen, inclusief fietsen, moesten worden afgeschermd tot een spleet van 5-8 cm lang en 1,5 cm breed; achterlichten en remlichten mochten onverduisterd blijven branden. Als het heel donker was –in de decembermaand en tijdens maanloze nachten en mist- maakten veel Nederlanders, om hun weg in het donker te kunnen vinden, gebruik van zogenaamde ‘knijpkatten’, zaklantaarns met ingebouwde dynamo’s.

Operatie Manna

De enige keer dat Lancasters tijdens de oorlog overdag boven Nederland vlogen, was tijdens ‘Operatie Manna’ (in de lente van 1945) waarbij voedseldroppings plaatsvonden in het westen van ons land. Voor de Lancasterbemanningen was Operatie Manna een onvergetelijke gebeurtenis. Het leek wel, aldus één van de piloten, alsof alleen de ernstig zieke Nederlanders in huis gebleven waren, de rest stond op de straat of op een dak. Zeeën van zwaaiende zakdoeken en vlaggen verwelkomden de Lancasterbemanningen, alsof het een groot vliegfeest betrof. Bij thuiskomst rapporteerden de enthousiaste bemanningen dat ze groeten als ‘Thanks RAF’ en ‘Good Luck Tommy’ op de daken gekalkt hadden gezien. Vele bemanningsleden offerden ook hun eigen snoeprantsoenen op. Ze bonden die vast aan zakdoeken of repen laken en gooiden deze minipakketten vervolgens uit het zijraam van hun cockpit met een briefje eraan waarop stond: ‘voor de kinderen’. Eén Lancasterbemanning zag ergens in Nederland het met stenen gelegde woord ‘Tobacco, please’ staan. Ze legde de exacte positie op hun kaart vast en rapporteerden op hun thuisbasis hun waarneming. Snel werd op de vliegbasis een collecte van sigarettenrantsoenen gehouden, waarna de opbrengst de volgende dag bij de aanvragers werd bezorgd.

Hollandscheveld

Tijdens de laatste twee oorlogsjaren waarop de Lancasters over ons land trokken, waren er nogal was bemanningsleden die met hun vliegtuigen hun thuisbases in Engeland niet meer haalden, maar op Nederlands grondgebied neerstortten. Oók in Zuid-Drenthe. Ik noem de Lancaster die in de nacht van 12 op 13 juni 1943 op het Martensveld bij Nieuw-Balinge terechtkwam en de Lancaster die op 25 maart 1944 bij Hollandscheveld crashte. Al met al reden genoeg, zou je denken, om de Lancaster op 4 mei ook een rondje te laten draaien boven Hollandscheveld en Nieuw-Balinge. Dat vond ook Bert van der Weide van het 4 mei comité in Hollandscheveld. Hij diende voor dit jaar al een aanvraag bij de Battle of Britain Memorial Flight (BBMF) in met de vraag of de Lancaster ook over het oorlogsmonument in Hollandscheveld zou kunnen vliegen. Helaas bleek dat voor 2023 nog niet mogelijk te zijn, maar de woordvoerder van de BBMF zei er alles aan te doen om zo’n Flypast over Hollandscheveld in 2024 wel in het routeschema op te nemen.